Bu sayımızda ülkemizin en önemli gündem maddelerinden biri olan asansörlerin yıllık muayeneleri ve kontrollerini ele aldık. Bu yılın Mayıs ayı başında Bakanlık tarafından Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliğinin yayınlanmış olması da dosya konumuzu daha bir anlamlı hale getirdi. Zira asansör yıllık kontrolleri sektör paydaşlarının üzerinde uzunca mesai harcayıp meşgul olduğu önemli meselelerden biri olmuştur. Bu maksatla dosyamızda konuyu her açıdan ele almak için sektörün çok değerli isimlerini hem sahada yaşadıkları süreci, hem de yeni yönetmelikle ilgili görüşlerini paylaşması için konuk yazar olarak davet ettik. Zaman ayırıp değerli katkılarını okuyucularımız ile paylaştıkları için her birine ayrı ayrı teşekkür ederiz.

Günlük hayatımızda hareket kabiliyetimize önemli derecede etkisi olan asansörler, yaklaşık yüz elli yıldır insanların hizmetinde varlığını sürdürmektedir. Nüfusun giderek kentlere yöneldiği bu çağda, toprak değerlendikçe yaşam alanlarımız yataydan dikeye zorunlu olarak yön değiştirmiş, bu durum da asansörü hayatımızın önemli bir parçası haline getirmiştir.

İcadından günümüze çeşitli evrelerden geçen, değişen teknolojiyle doğru orantılı olarak giderek daha güvenli ve konforlu hale gelen ve insanların hayatını kolaylaştıran asansörlerin, diğer mekanik sistemlerde olduğu gibi bir kullanım ömrü vardır. Bu süre boyunca asansörlerden maksimum düzeyde faydalanmak ve hatta bu ömrü mümkün olduğunca uzatabilmek için, bu sistemin düzenli olarak bakımı ve kontrolü gereklidir. Asansörün bütününü oluşturan her bir komponent dahil tüm sistemin imalinden piyasaya arzına ve kullanılmaya başlandıktan sonra da kullanım ömrünün sonuna kadar uyması gereken bir dizi kuralları bulunmaktadır. Söz konusu bu kurallar çeşitli mevzuatlarla düzenlenmiştir.

Türkiye'de Asansör mevzuatının tarihsel süreci

Ülkemizde asansörler, başta Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olmak üzere çeşitli kamu kurumlarının uhdesinde hazırlanan yönetmelik, standart, tebliğ vb. mevzuatlara tabi olarak üretilmekte, piyasaya arz edilmekte, bakımı ve kontrolleri yapılmaktadır. Asansörlere dair ilk mevzuat, 1946 yılında dönemin Bayındırlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Asansör ve Tesisatı Talimatname ve Umumi Fenni Şartnamesi olmuştur. Bu şartnameden sonra ilk yönetmelik 12 Mayıs 1989 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Asansör Yönetmeliği olmuş ve asansörlerin “yıllık kontrol”lerine burada yer verilmiştir. Sonrasında değişiklik yapılan tüm asansör yönetmeliklerinde de aynı şekilde yer alan asansör yıllık kontrollerinin zorunlu olarak uygulanması istenmiştir.

Asansör Yönetmeliği adı ile 1989'dan 2008'e kadar güncellenerek yayınlanan bu yönetmelikten 2008 yılında İşletme ve Bakım kısmı ayrılarak ayrı bir yönetmelik olarak hayatımıza girmiştir. 2015 yılında ise Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği yürürlüğe girmiş, sonraki süreçte ise Periyodik Kontrol maddeleri bu yönetmelikten ayrılarak kendi başına bir yönetmelik haline gelmiştir. İlk başta bir tek yönetmelikle düzenlenen asansör mevzuatı, AB uyum süreci, gelişen teknoloji ve ihtiyaçlar doğrultusunda çeşitli adlar altında yayınlanarak gelişim göstermiştir. Yapılan bu mevzuat düzenlemeleri ve güncellemeler sektörün dinamizmini ortaya koyması bakımından önemlidir.

Günümüzde yürürlükte olan 29 Haziran 2016 tarihli Asansör Yönetmeliği 2014/33/AB; temel sağlık ve güvenlik gereklerine uygun asansörün piyasaya arzını amaçlamaktadır. Son olarak 24 Haziran 2015 tarihinde yayımlanan Asansör Bakım İşletme ve Periyodik Kontrol yönetmeliği düzenlemesi ise devam etmektedir. Asansörlerin periyodik kontrollerini düzenleyen Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliği ise 4 Mayıs 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu yönetmeliklerin amacı; insanların ve yüklerin taşınmasında kullanılan asansörlerin, hizmete alındıktan sonra çevrenin, insanların ve canlıların sağlık ve güvenliğini tehdit etmeyecek şekilde kullanımlarını sağlamak üzere; işletilmesi, bakımı, yıllık kontrolü, bakım ve servis hizmetinin denetimi ile garanti ve satış sonrası hizmetleri için uyulması gereken kuralları belirlemektir.

Avrupa Birliği üyelik süreci ile birlikte AB teknik mevzuatının Türk Mevzuatına dâhil edilmesi ve uluslararası standartların Türk Standartı olarak kabul edilmesi sonucu birçok standart EN standartlarıyla uyumlu hale getirilmiş, böylece EN 81 ailesi içerisinde yer alan uyumlaştırılmış standartlar, Türk Standartı olarak kabul edilmiştir.

Asansör Periyodik Kontrollerinin önemini arttırdığı dönemler

Bilindiği üzere asansörler, 2012 yılı öncesinde yapının bağlı bulunduğu Belediye veya Belediye hudutları dışındaki yapılar için Valilik veya ilgili kanunlar çerçevesinde yapı ruhsatı vermekle yetkilendirilen kurum ve kuruluşlarca, asansörün hizmete alınmasını müteakip iki yıl sonra, devamında yılda en az bir kere olmak üzere kontrol ediliyordu. Yetersiz kalan bu kontroller ihtiyaçlar doğrultusunda, 18 Kasım 2008 tarihinde yayınlanan Asansör Bakım ve İşletme Yönetmeliğine göre 1 Ocak 2012 tarihi itibariyle A Tipi Muayene kuruluşlarına bırakılmıştır. 14 Ağustos 2012 tarihinde yayımlanan ve 2 ay sonra da yürürlüğe giren Asansör Yıllık Kontrol Faaliyetlerinde Görev Alacak A Tipi Muayene Kuruluşlarınca Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Tebliğ ile düzenlenen bu uygulamaya, son olarak 2018 yılında yayınlanan Asansör Periyodik Kontrol Yönetmeliğinde son şekli verilmiştir.

Türkiye’de yıllık kontrol yapacak A tipi muayene kuruluşları Türk Akreditasyon Kurumu TÜRKAK tarafından TS EN ISO IEC 17020 Standartına göre akredite edilip, Bakanlık tarafından onaylanarak kontrol faaliyetlerini yürütmektedirler. Asansör muayeneleri konusunda onaylanmış A Tipi Muayene Kuruluşu sayısı ise Ağustos 2018 itibariyle 30’dur. Bu kuruluşlar, asansörlerin bulunduğu Belediyeler veya belediye sınırları dışında kalan alanlardaki yapılar için il özel idareleri ile yaptıkları protokol doğrultusunda, bu kurumların sınırları içinde yer alan tüm asansörlerin kontrollerini söz konusu yönetmelik ve ekinde yer alan kontrol listeleri ve kurallar doğrultusunda gerçekleştirmektedirler.

İlk kapsamlı yıllık kontroller

Bakanlık himayesinde kurulan Asansör Teknik Komitesinde ve içerisinde bulunduğum alt komisyon çalışmalarında hazırlanan kontrol listeleri doğrultusunda asansörlerin ilk kapsamlı kontrolü 2012 yılında gerçekleştirildi. Geçmişe dönük tüm eksiklerin ve birikmiş sorunların ortaya çıktığı bu kontrollerde her dört asansörden üçü kırmızı yani “güvensiz” etiketi aldı. Yeşil etiket yani “güvenli” asansör oranı ise yüzde 14’tü. Sektörde ses getiren bu sonuca dair çeşitli sebepler gösterilebilir. Asansörlerin önemli bir bölümüne geçmişten o tarihe kadar düzenli bakım ve kontrol yapılmamış olması başta, asansör firmalarının kapsamlı bir denetlemeyle ilk defa yüzleşmesi ve eksik kalması, A Tipi muayene kuruluşlarının yeterli ve deneyimli personeli tedarik edememesi, bina yönetimlerinin asansörlerine yeterli ilgiyi göstermemiş olması, daha önemlisi ise ülkemizdeki asansörlerin önemli bir kısmının bu etiketi gerçekten hak ediyor olmasını sayabiliriz. Bu ilk kontrollerden çıkarttığımız önemli sonuç ise, insan canının emanet edildiği ve birçok istenmeyen kazaya maruz kalan asansörlerin gerçek durumunu görmüş olmamızdı. Böylece Türkiye’deki asansörlerin artık kontrol edilebildiği ve kullanıma uygun olup olmadığı kamu otoritesince ortaya çıkarılıyor, sektör ve kamu tarafından da süreç ve sonuçlar yakından takip edilebiliyordu. Dolayısıyla bu durum ders çıkarılması gereken iyi bir fırsattı. Öyle de oldu!

Yıllık kontroller sonucu gün yüzüne çıkan bu soruna sahip çıkılarak üzerine gidildi ve asansörler hiç olmadığı kadar önemsendi. Her ne kadar istenilen seviyelere ulaşılamasa da ortak kanaat; asansörlerin hem kullanan hem de üreten için düzenli bir denetlemeye tabi tutulduğuydu. 2012 yılında başlanan bu ciddi uygulamanın takip eden evrelerinde, asansör firmaları ve muayene kuruluşlarının sahadan edindikleri tecrübeleri kamu otoritesi ile paylaşması ile yaşanan aksaklıklar, kontrol listeleri ve uygulama süreçlerinde çeşitli güncellemelerle düzeltilme yoluna gidildi. Mevzuatta yapılan güncellemeler ve iyi uygulamalar neticesinde her geçen yıl güvensiz asansörlerin oranında gözle görülür bir azalma oldu. Periyodik kontrol sonuçlarına göre asansörler; kusursuz (yeşil), hafif kusurlu (mavi), kusurlu (sarı) ve güvensiz (kırmızı) olmak üzere dört grupta değerlendirilmektedir. Bu maddelerle ilgili daha fazla bilgiyi dosyamıza katkı veren değerli sektör mensuplarının makalelerinde bulabilirsiniz.

Bakanlık verilerine göre 2012-2017 yılları arasında yapılan kontrollerde kırmızı etiket oranı yüzde 74’ten yüzde 53’e, yeşil etiket oranı da yüzde 14’ten yüzde 23’lere değişim gösterdi. Altı yıllık dönemde kırmızı etiketteki azalmaya ve yeşil etiketteki artışa iki önemli faktör etki etti. Bunlardan ilki, 2015 yılında yayınlanan yönetmelikle düzenlenen yeni asansörlerin yeşil etiket almadan tescil edilmeyecek olması, ikinci etken de yukarıda bahsettiğimiz gibi kontrollerin ciddiyetle yapılması diyebiliriz. Bir dönem (2014) %39’ları bulan yeşil etiket oranının aynı dönemin sonunda devreye alınan mavi etiket düzenlemesiyle (2017 - %21) hızını azalttığı da görülmektedir. Fakat veriler bu olumlu değişimin önümüzdeki yıllarda daha da artacağını göstermektedir.

Dosyamızın bundan sonraki bölümünde Sivil Toplum Kuruluşlarının, A Tipi Muayene Kuruluşlarının, Asansör firmalarının ve Sektör Temsilcilerinin bu konudaki değerli görüşlerine yer verdik.

Ülkemizdeki tüm asansörlerin kontrol edilmesi ve yeşil etiket alması dileğiyle.

KAYNAK: elevatorworld.com.tr
Harun Şimşek - Elevator World Turkey Editöryel Yönetmen